Tom Termote, expert mediawijsheid: “het wordt voor leerlingen terug een hele opgave om tijdens het schooljaar alle sociale mediaprikkels te weerstaan.”

Heel wat leerlingen starten op 1 september met goede voornemens aan hun schooljaar. Ook dit jaar willen ze aandachtiger zijn, meer geconcentreerd werken en minder tijd verliezen met gamen en social media. Deze intenties blijken aartsmoeilijk te zijn. Hoe komt dat? En waarom merken we ook als volwassenen dat we hier steeds moeilijker aan kunnen weerstaan? Tom Termote, expert mediawijsheid bij Hogeschool VIVES geeft antwoord.

Concentratie is key wordt wel eens gezegd. Waarom?

Je focussen en concentreren is vaak een hele opgave. Het loopt niet geautomatiseerd zoals ademen. Het vraagt echt wel inspanningen van ons. Onze smartphone en computers met meerdere schermen hebben ons het valse gevoel gegeven dat we tegelijkertijd meerdere stromen informatie kunnen verwerken. In een samenleving waar time ook money is, proberen we zoveel mogelijk tegelijkertijd te doen.”

Zie je veranderingen in de veelheid aan informatiestromen de laatste jaren?

Ja, het gaat echt aan een snel tempo vooruit. Whatsappgroepen knipperen in het rond tijdens de werkuren, foto’s worden geliket tijdens middagpauzes en mails stromen binnen tijdens meetings. Ook onze jongeren proberen zoveel mogelijk te combineren. Ze kijken YouTube en TikTok, verwerken leerstof, scrollen door Instagram en communiceren via Whatsapp en Snapchat, allemaal tijdens een half uur studietijd. Tijdens lesmomenten trilt de smartphone in hun broekzak op zoek naar hun aandacht en op hun schoollaptop verstoren Teams, Whatsapp en Smartschool hun aandacht geregeld. Heel veel prikkels dus.

Hoe kunnen we jongeren, en bij uitbreiding iedereen, hiertegen wapenen?

We vechten met z’n allen tegen een stroom aan zorgvuldig opgebouwde applicaties die er alle baat bij hebben om onze aandacht zo lang mogelijk vast te houden. Dat is hun hele verdienmodel. In deze long read van The Guardian verwijst de auteur al naar een uitspraak van professor Barbara Demeneix: “Your focus didn’t collapse. It was stolen!”

We moeten dit kritischer gaan bekijken en hierover voldoende reflecteren als gezin. In de plaats van op onze smartphone te zitten tokkelen tijdens het ontbijt, is het misschien zinvol om hier een gesprek over te hebben met het gezin. Is dit een probleem bij ons en hoe kunnen we dit samen aanpakken? Welke afspraken kunnen we maken om hier met z’n allen beter van te worden? Hoe kunnen we elkaar daarin steunen of triggeren?

Je gelooft erin dat we dit best eerst samen thuis aanpakken?

Ja absoluut! Het overkomt ons allen. We zijn een generatie die met volledig nieuwe communicatiestromen werd geconfronteerd. Daar leren we best samen mee omgaan want vorige generaties kunnen ons hier weinig ervaring in meegeven. Het is belangrijk om mediawijsheid te integreren in de opvoeding van onze jeugd, net zoals we onze kinderen motiveren om te lezen, voldoende te bewegen en gezond te eten.

Wat kunnen we nu concreet doen om onze concentratie te versterken?

In het artikel waar ik eerder naar verwees staat dat je pas in een flow van concentratie kan geraken als er drie belangrijke voorwaarden vervuld zijn:

1. We hebben nood aan één duidelijk doel voor ogen.

2. Dat doel moet als zinvol worden ervaren.

3. Ten slotte moet het doel uitdagend zijn. Kies dus niet voor de weg van de minste weerstand.

Je hebt het over één duidelijk doel voor ogen. Hoe zie je dat concreet?

We gaan niet multitasken. In ons geval kan dat enkel als we de media uit onze werkruimte halen tijdens de momenten waarop we echt willen doorwerken. Als je wil studeren, dan moet je daar ook volledig op kunnen focussen. Een toestel dat schreeuwt om aandacht, kan enkel dat ene doel dat je voor ogen had verstoren en zorgen dat de concentratieflow verbroken wordt.

Anders denk je al snel tijdens het studeren: ‘ik moet nog communiceren’, ‘ik moet nog een toffe foto maken’, ‘ik heb nog enkele openstaande notifications’, ‘ik wil graag nog het filmpje van een bepaalde YouTuber bekijken’, ‘ik dien nog mijn game challenge van de dag af te werken’,…

Waar trek je de lijn als ouder?

Als puber ben je vaak volop op zoek naar je identiteit. Daarbij wil je voldoen aan de verwachtingen van de groep waartoe je behoort of wil behoren. De bevestiging die daarmee gepaard gaat, wordt dan als heel belangrijk aanschouwd. Een jongere neemt zich bijvoorbeeld voor om op tijd te gaan slapen omdat hij de dag daarna vroeg de bus op moet en een lastige toets wiskunde heeft. Als de smartphone dan op het nachtkastje om aandacht schreeuwt zal de drang om te weerstaan aan de roep van de groep groter zijn dan de noodzaak om te slapen. Het is op dat moment – in het hoofd van een puber – meer zinvol om te voldoen aan de verwachtingen van de vele groepen waar een jongere toe behoort, dan om te slapen. De oorspronkelijke flow om te focussen op rust en slaap wordt op die manier verstoord. Probeer hier dus duidelijke afspraken rond te maken.

Dat is absoluut niet de weg van de minste weerstand…

Dat klopt. Het is iets waar je als gezin samen door moet. Ook voor jongeren zijn er voortdurend uitdagende triggers die een afweging vragen. En daar knelt het schoentje vaak. Als je als jongere een moeilijk bewijs voor wiskunde moet studeren of je kunt YouTubefilmpjes bekijken, dan ga je snel voor dat laatste kiezen. Jongeren grijpen nu vaak naar ChatGPT om een complex probleem op te lossen. Dat gaat heel snel terwijl er vroeger langer gezwoegd werd. Toch is het net dat uur zoeken en zwoegen dat je heel vaak in een bepaalde flow zal brengen.

Tot slot, welke tip geef je mee aan onze jongeren om vanaf 1 september vlot te kunnen starten?

We worden aan bijzonder veel prikkels blootgesteld. Dat is een nieuwe realiteit waar we als maatschappij moeten mee leren omgaan. Het is belangrijk dat we afstappen van het multitasken en multi-entertainen. Als we ons brein terug aanleren dat 1 taak onze volledige focus verdient, zullen we meer voldoening en kwaliteit uit deze taak halen. Het enige wat we daar met z’n allen voor moeten doen is onze tijd opnieuw verdelen in tijd voor YouTube, tijd voor studeren, tijd voor werken, tijd voor slapen en tijd voor sporten, zonder alles op elk moment van de dag te willen combineren.