In de geestelijke gezondheidszorg is er een groeiend besef van de belangrijke rol die naasten van patiënten kunnen betekenen in het herstelproces van de patiënt. Een belangrijke vraag waar de sector echter mee worstelt is: hoe pakken we dit concreet aan? Hoe betrekken we naasten actiever in de zorgverlening en respecteren we tegelijk de privacy en behoeften van patiënten? Om zorginstellingen concrete handvaten aan te reiken hiervoor ontwikkelden onderzoekers van het expertisecentrum Zorginnovatie in samenwerking met 4 zorginstellingen en familieorganisatie Similes familie(werk)koffers.
Om de koffers te ontwikkelen werkten zorgverleners en naasten van mensen met een psychische kwetsbaarheid anderhalf jaar intens met elkaar samen. Vanuit een gelijkwaardige positie werd er in gesprek gegaan met elkaar over vragen als: Hoe kunnen we familie en naasten nog beter betrekken in de directe zorg? Wat kunnen naasten en hulpverleners voor elkaar betekenen? Vanuit gedeelde inzichten werden inspirerende “familie(werk)koffers” ontwikkeld met heel concrete tools en methodieken om van de afdeling een plaats te maken waar familie zich thuis en welkom kan voelen.
Bart Debyser, onderzoeker bij hogeschool VIVES vertelt:
“Uit onderzoek blijkt dat naasten zich nog te veel in de wachtkamer gezet voelen en ze steun en informatie missen wanneer hun partner, ouder of kind worstelt met een psychische kwetsbaarheid. Naasten van mensen met een psychische kwetsbaarheid houden zich vaak lang sterk en zetten zichzelf op de laatste plaats. Zorgverleners op hun beurt zijn dan vaak sterk gericht op de zorg voor de patiënt. Ook vinden ze het soms lastig om in hun contact met naasten rekening te houden met hun nood aan informatie en tegelijkertijd aandacht te hebben voor het respecteren van de geheimhoudingsplicht ten aanzien van de patiënt. Het zorgt ervoor dat naasten soms letterlijk in de kou blijven staan. Daarom is deze koffer zo waardevol. De familiekoffer nodigt zorgverleners uit om van deze zaken bewust te worden. De koffer helpt ook om de dialoog aan te gaan met naasten en ondersteunt zo zorgverleners om zaken in beweging te brengen rond het betrekken en samenwerken met naasten.”
Het betekent oprecht veel voor familieleden wanneer zorgverleners oog hebben voor naasten van de opgenomen patiënt. Hilde Osteux, familielid en vrijwillig medewerker Similes Vlaanderen, vertelt: “ Ik herinner me nog levendig bv. het verjaardagsfeestje toen m’n kleinzoontje één jaar werd. Mijn zoon verbleef op dat moment op een gesloten psychiatrische afdeling. De zorgverleners hadden die dag samen met m’n zoon een zaaltje feestelijk versierd. Er was niet alleen verse koffie, maar de tafel was ook gedekt met zelfgemaakte placemats. Een herinnering die ik nog steeds koester en diep in mijn hart draag”.
De koffers worden nu ter beschikking gesteld van de betrokken organisaties. Ze zijn opgezet als een ‘hands-on’ tool voor teams die aan de slag willen gaan rond het werken met families en naasten. Zo bevat iedere koffer een inspirerend en pakkend fotoboek met getuigenissen die tijdens dit project verzameld werden van zorgverleners en naasten. Het idee van het fotoboek kwam er omdat het zo helpend is als je als zorgverlener kan verplaatsen in de situatie van de naaste, in de zin van: “Hoe zou ik me voelen als ik in zijn/haar schoenen zou staan”? De persoonlijke verhalen waren in het project immers een enorme katalysator om dat bewustzijn te laten groeien. Verder vind je in de familie(werk)koffer heel wat opdrachten en oefeningen die teams uitdagen om hun werking te evalueren op vlak van familiegerichtheid. In de koffer zit ook heel wat informatie en werkmateriaal, zoals hoe je als zorgverlener oog kan hebben voor wat kinderen doormaken wanneer vader, moeder, broer of zus een psychische kwetsbaarheid heeft. Of wat je als zorgverlener kan doen voor de naaste wanneer de patiënt niet wil dat de naaste betrokken wordt. En hoe kleine dingen dan voor een groot verschil kunnen zorgen, zoals bv. samen een tas koffie drinken.
Qua design zijn de koffers gemaakt in de vorm van een zitbank. Een zitbank als uitnodiging om letterlijk eens te ‘mogen’ zitten en stil te staan bij hoe het nu echt gaat met het familielid. “Vaak is er enkel oog voor de patiënt, maar door ook die vraag te stellen aan naasten en hen de ruimte te geven om te ventileren, kunnen zij beter omgaan met de situatie. Hoe beter hij/zijn met de situatie kan omgaan, hoe beter voor het herstel van de patiënt. Het is dus een win-win voor zowel de naasten als de patiënt zelf.”, aldus Hilde Brutin, verpleegkundige werkzaam bij Kwadraat.
Dit project kwam tot stand onder leiding van het Expertisecentrum Zorginnovatie van Hogeschool VIVES en in nauwe samenwerking met vier zorginstellingen (Kwadraat, Kliniek St.-Jozef Pittem, Psychiatrisch Centrum Heilig Hart Ieper & AZ Delta Roeselare) en familieorganisatie Similes Vlaanderen.